Taal is overal. En taalfouten ook. Met name voor dat laatste is veel aandacht. Sites als taalvoutjes.nl en de achterpagina van Onze Taal zorgen voor vermakelijke uurtjes. Gniffelen om andermans fouten is een mooie vorm van leedvermaak. Jammer dat dat ook vaak bij leerlingen gebeurt. Fouten maken mag niet, maar hoe kun je dan leren?

Omdat taal overal is, worden onze leerlingen overal en altijd met hun eventuele tekortkomingen geconfronteerd. Door de buitenwereld word je vooral afgerekend op spelfouten. Een dt-fout in een artikel in de krant kan écht niet en die uitnodiging voor een stageplek of baan kun je wel vergeten als je brief stikt van de spelfouten. Als ze gezien worden door de lezer, tenminste.

Taalvaardig

Toch is taal meer dan taalverzorging. Taal is onderdeel van onze cultuur, onze identiteit. En taal is een belangrijke indicator voor schoolsucces: zonder taalvaardigheid geen diploma. Dan gaat het niet (alleen) om goed kunnen spellen en weten waar de komma’s moeten. Dan gaat het om leesvaardigheid. Leerlingen die niet snappen wat er in een tekst staat (zoals dit blog) snappen waarschijnlijk ook niet wat er in een aardrijkskunde-paragraaf staat. Of in een rekenopgave.

Timmeren en teksten lezen

Succes in taal = succes bij alle vakken, en dus succes op school en dus succes in het leven. En taal zit in elk vak, het is het instrument voor het leren. Zonder dit instrument lukt het niet. Zonder een hamer een tafel in elkaar timmeren is immers ook onbegonnen werk. En dat is wat we misschien wel verwachten van leerlingen: zonder een hamer, maar met spijkers een tafel in elkaar zetten. Als een leerling de opdracht krijgt lees paragraaf 3.2 en maak de vragen, dan is dat voor veel leerlingen net zo lastig als zonder hamer die tafel timmeren.

En als je dan een hamer in handen krijgt, kun je dan meteen, zonder hulp, een tafel in elkaar zetten? Met een IKEA-flatpack waarschijnlijk wel. Maar ja, een schoolboektekst is niet echt een flatpack. Dat is meer een stapel planken (en misschien zelfs een boom die je nog moet omzagen) waar je iets van moet zien te maken dat op een tafel lijkt. En daar heb je hulp bij nodig. Van een docent. Een vakdocent. Die dus ook verstand moet hebben van taal… Zodat hij de leerling bijvoorbeeld een stappenplan kan geven, net als bij een IKEA-tafel: de hamer die kan helpen bij het lezen.

Hamer en spijkers

Gelukkig verstaan de meesten hun vak goed, en ook de taal die daarbij hoort. Met een mogelijk gevaar: de taal van het vak is nog niet de taal van de leerling. En als een docent in de taal van het vak praat, praat hij wellicht over de hoofden van de leerlingen heen. De kunst is om de taal van de vakken en school samen te laten vloeien met de taal van de leerlingen. Niet door door de knieën te gaan en alleen nog maar in tienertaal te communiceren, maar door ze kennis te laten maken met de vaktaal. Door proefjes te doen, zodat bijvoorbeeld magnetisme geen abstract begrip is, maar een woord waarmee je kunt aangeven dat ‘dingetjes aan elkaar kleven’.[1] Als leerlingen dit snappen én daarbij geholpen worden, is er een grotere kans op schoolsucces. Dan hebben ze een hamer en spijkers gekregen om de tafel in elkaar te zetten.

Tot slot de belangrijkste manier om de taalvaardigheid te vergroten. En dat is meteen de leukste. Lezen! Kilometers maken. Boeken, tijdschriften en blogs lezen. Niet omdat het moet, maar omdat het mag. Niet om vragen of een verslag over te maken, maar omdat het leuk en ontspannend is om te doen. En dat kan bij elke les, in elke klas, op elke school. Kleine moeite, groot effect. En u heeft de 10 minuten van vandaag al te pakken. Tenminste, als u dit hele blog gelezen heeft.

Marieken Pronk